आयात प्रतिस्थापन गर्न ‘चैते धान खेती’

कृष्ण खनाल

बुटवल, चैत । 

 चैत १५ को दिन चर्को गर्मीमा कोही हिलो सम्याउदै छन् त कोही खेतको आली सम्याउन, कोही धानको विउ गोड्न त कोई ट्या्रक्टरले खेत जोत्न । झट्ट हेर्दा  किसानको असारे माचो जस्तै देखिन्छ । रोपारेहरु धामाधम खेतमा धान रोपीरहेका छन् भने प्राविधिकहरुले ‘साचोँ’ मार्फत लाईन मिलाईरहेका छन् । रुपन्देहीको सिक्टहन गाविस वडा नम्बर–७ छोट्की गुम्मी गाविसमा रहेको ‘सामुहिक बहुउदेश्यि कृषि उपज तथा विथरण समुह’को परिषरमा  सोमबार दिउसो देखिएको दृश्य हो यो ।  जिल्ला कृषि विकास  कार्यालय रुपन्देहीको आयोजनामा रुपन्देहीमै पहिलो पटक यसरी चैते धान रोपाई गरिएको हो । नेपाल सरकार कृषि मन्त्रालयको केन्द्रीय कार्यक्रम अन्र्तगत‘खाद्यान्न आयातमा प्रतिस्थापन गर्ने नीति अनुसार’ यो अभियान सुरु गरिएको  हो । जिल्ला कृषि विकास कार्यालय रुपन्देहीका प्रमुख बरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत भोजराज सापकोटाका अनुसार रुपन्देहीमा यस वर्ष ३० हेक्टर क्षेत्रफलमा चैते धान रोपीने छ । जसको सुरुवात सोमबार सिक्टहनबाट सुरु भएको छ ।

जिल्ला कृषि विकास कार्यालय रुपन्देहीले पहिलो पटक सुरु गरेको चैते धान उत्पादन कार्यक्रम अन्तर्गत ४५ विगाहा सिंञ्चित क्षेत्रमा धान लगाईने हो । जिल्ला

कृषि विकास कार्यालय रुपन्देहीका प्रमुख बरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत भोजराज सापकोटा भन्छन्–‘नेपालभर जम्मा १ ला हेक्टर क्षेत्रफलमा अहिले  चैते धान खेती हुदै आएको छ, जस्लाई वृद्धि गरी ३ ला हेक्टर क्षेत्रफलमा पु¥याउने लक्ष्य मन्त्रालयले लिएको छ ।’ क्षेत्रफल विस्तार चैते धानमा संभावना भएको भन्दै उनले उत्पादनमा समेत चैते धानको उत्पादकत्व बढि हुने बताउछन् । नेपाल सरकराले सुरु गरेको ‘वृहत्तर धान उत्पादन कार्यक्रम’ नेपालमा  १३ वटा जिल्ला यो कार्यक्रम सुरु गरेका छ । जसमध्ये रुपन्देही एक हो । झापा, मोरङ सुनसरी, सर्लाही, पर्सा, बारा, रुपन्देही, कपिलवस्तु, दाङ, बा“के, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर जिल्लामा कार्यक्रम लागू गरिएको छ ।सरकारले अभियान सुरु गरेको यो बर्ष प्रथम सुरुवाती बर्ष हो । सरकारले किसानहरुलाई प्रत्येक एक हेक्टरमा धान खेती गर्दा नगद अनुदान दिनेगर्द छ । थप ५ हेक्टर क्षेत्रफलमा धान खेती गर्ने किसानलाई थप १ हेक्टरको थप ५ हजार रुपैया अनुदान दिने गदएछ । यसको अलवा जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले यान्त्रीकरण,सिंचाहीमा पनि किसानहरुलाई अनुदान दिने गरेको छ । 

यस बर्ष पनि जिल्लाका २० ठाउँमा सिंचाहीको लागि अनुदान प्रदानगर्ने योजना अगाडी बढाएको छ । यस्तै चार विघा क्षेत्रफलको लागि कार्यालयले स्लो ट्युबेल  अनुदानमा प्रदान गर्दछ । १५ देखि २० विघा जमिन भएका किसान मिलेर आए भने स्यालो ट्युवेल प्रदान गर्ने झनै सहज भएको  कार्यालयले जनाएको छ । अहिले सुरु गरिएको चैते धानको लागि किसानलाई निःशुल्करुपमा विउ उपलब्ध गराउदै आएको छ । यो बर्ष रुपन्देहीमा ५४ विघा क्षेत्रफलमा करिव ७० जना किसानले धान खेती गर्दै छन् । नेपालबाट बार्षिक ३ देखि ४ लाख मेट्रिक टन धान विभिन्न देशबाट आयात भैरहेको छ । यदि अहिले सरकारले ल्याएको २ लाख हेक्टर क्षेत्रफलमा चैते धान खेती गर्न सक्यो भने ५ देखि १० लाख मेट्रिक टन धान उत्पादन हुन सक्छ । जसले आयात प्रातिस्थापन गर्न सक्दछ ।  अहिले नेपालमा करिव २५ अरव रुपैया बराबरको धान आयात हुने गरेको तथ्यांकमा पाईन्छ ।जिल्ला कृषि विकास कार्यालय रुपन्देहीका प्रमुख सापकोटा भन्छन्–‘कार्यक्रम सफल भयो भने हामी खाद्या सुरक्षामा बलियो बन्ने छौ, बर्खेधानमा पनि उत्पादनमा सुधार गर्न सक्यो भने  ९० प्रतिशत धान आयात प्रतिस्थापन गर्न सक्छौ ।’चैते धान  वातावरणीय हिसावले बढि उत्पादकत्व हुन्छ  । सिंचाहीको सुविधा प्राप्त भयो भने यसको माग चिउरा उत्पादनमा बढि प्रयोग  हुने गरेको छ ।  ‘हामीले करिब ३० विगाहा क्षेत्रफलमा मात्र धान लगाइने अनुमान गरेका थियौं ।’ सापकोटाले भने, ‘किसानहरुको उत्साहजनक रुपमा बीउ खरिद गरेपछि पहिलो वर्ष नै ४५ विगाहा क्षेत्रफलमा चैत धान लगाइ“दै छ ।’ कार्यालयले पूर्ण अनुदानमा किसानहरुलाई करिब १५ क्विन्टल चैते धानको बीउ गत महिनामा बितरण गरेको थियो । 

रुपन्देहीमा ६९ हजार ५ सय हेक्टर खेतीयोग्य जमिन छ । जसमध्ये १० हेक्टर क्षेत्रफलमा मात्र बाह्रै महिना सिंचाई सुविधा पुगेको बताइन्छ । कार्यालयले हर्दिनाथ– १ र चैते– २ नामक उन्नत जातको बीउ वितरण गरेको हो । वर्षात्मा लगाउने धान भन्दा  चैते धानको उत्पादन धेरै जनाइएको छ ।वर्षे धानको रुपन्देहीमा उत्पादन राम्रो भए पनि चैते धानको लागि अहिलेसम्म कुनै योजना र कार्यक्रम नआउ“दा चैते धान खेतीका लागि उपयुक्त स्थान भए पनि किसान अलमलमा छन् । रुपन्देही धान खेतीका लागि नेपालकै दोस्रो उत्कृष्ठ  जिल्लामा पर्छ ।

उता, रुपन्देहीमा पहिलोपटक चैते धान खेती सुरु गरेका ‘सामुहिक बहुउदेश्यि कृषि उपज तथा वितरण समुह’ का अध्यक्ष प्रकाश खनालले खाद्यान्नमा परनिर्भरता हटाउनको लागि आफुहरुले चैते धान खेती सुरु गरेको बताउछन्  । जिल्ला कृषि  विकास कार्यालयको सहयोगमा उनले यस बर्ष करिव ३ विघा क्षेत्रफलमा चैते धान खेती गरिएको बताउछन् । उनी भन्छन्–‘कृषिमा देशलाई आत्मनिर्भर बनाउने हो भने बेमौसी खेती अबलम्बन गर्नुपर्दछ, सोही अनुसार हामीले पनि यो अभियायन सुरु ग¥यो ।’  समुहका उपाध्यक्ष नवराज फुल्लेले फरक सोचको साथ समुह स्थापना गरि अहिले विभिन्न प्रकृतीको कार्य गर्दैै आएको बताउछन् । उनी भन्छन्–‘फरक सोचका साथ विद्यालयको जग्गा भाडामा लिएर व्यवसायीक कृषि कर्म गर्दै आएका छौ ।’

ण्ण्ण्ण्ण्ण्ण्